„CHCĘ, ABY POZOSTAŁY PO MNIE TYLKO FILMY” - Kira Muratowa (1934-2018)

„CHCĘ, ABY POZOSTAŁY PO MNIE TYLKO FILMY”

Kira Muratowa urodziła się w 1934 roku w miasteczku Soroki (wtedy Rumunia, dziś Mołdawia). W ciągu swojego życia zdążyła być obywatelką rumuńską, radziecką i ukraińską. Taki był XX wiek - z wojenną zawieruchą, zmianami granic i ustrojów państw. W trudnym powojennym okresie Kira Muratowa studiowała filologię na Uniwersytecie Moskiewskim (МГУ), aby następnie, już w okresie „odwilży” uzyska dyplom moskiewskiej szkoły filmowej (ВГИК). Swój debiut reżyserski (1961 r.) nakręciła wspólnie z Aleksandrem Muratowem, z którym przez kilka lat tworzyli parę twórczą, a ich małżeństwo przetrwało do lat 70. Znaczący sukces przyszedł po ukazaniu się melodramatu Krótkie spotkania w 1967 roku. Warto przypomnieć, że Muratowa zagrała tam również jedną z głównych ról u boku słynnego barda Włodzimierza Wysockiego, który był zawodowym aktorem. Ingerencje cenzury utrudniały Muratowej realizację kolejnych twórczych zamysłów, jednak pomimo ograniczeń, udało jej się wypracować własną filmową poetykę. Momentem przełomowym w jej karierze był Syndrom Asteniczny z 1989 roku; jeden z ważniejszych filmów okresu pieriestrojki, który wzbudził kontrowersje wśród radzieckich krytyków, jednak został doceniony przez międzynarodową publiczność oraz jury Festiwalu Filmowego w Berlinie, które w 1990 roku uhonorowało ten film Srebrnym Niedźwiedziem. W Syndromie Astenicznym skumulowały się wszystkie bolączki epoki przejściowej, jaką była radziecka pieriestrojka. Bohaterowie filmu szokują dziwaczną ekspresją i agresją, przeplataną stanami apatii i pełnego fizycznego oraz psychicznego odrętwienia. Typ bohatera outsidera był przeciwwagą i odreagowaniem dominacji socrealistycznego bohatera pozytywnego. Ekscentryczne postaci przewijają się przez kolejne filmy Kiry Muratowej, aż do jej ostatniego obrazu, czyli Wiecznego powrotu z 2012 roku. W ostatnich latach życia Kira Muratowa większość czasu spędzała w domu ze swoim drugim mężem Jewgienijem Gołubienko, malarzem i współautorem niektórych scenariuszy jej filmów. Unikała dziennikarzy, rzadko udzielała wywiadów, lubiła powtarzać następujące zdanie: „Chcę, aby pozostały po mnie tylko filmy”. Zmarła 6 czerwca 2018 roku w Odessie.

Na 12 edycji Sputnika nad Polską zostaną zaprezentowane dwa filmy Kiry Muratowej:

Trzy historie z 1997 roku to film składający się z trzech, niepowiązanych fabularnie nowel ukazujących postacie, które swym postępowaniem przekraczają granice ogólnie przyjętej normy. Reżyserka eksploruje tu ulubiony przez siebie temat piekła doczesności. Widz wpada w konfuzję i zastanawia się, czym jest owa norma, czy w ogóle można wyznaczyć granice dobra i zła? Nawet zakodowana w naszej kulturze niewinność dziecka zostaje podana w wątpliwość. W filmie można dostrzec odniesienia do klasyki literatury rosyjskiej oraz światowej. Są tu aluzje do prozy Czechowa, Dostojewskiego, dramaturgii Shakespeare`a, które tworzą surrealistyczny koktajl.

Stroiciel z 2004 roku to kolejny film z plejadą ekscentrycznych postaci, utalentowanych, lecz żyjących na marginesie społeczeństwa. Film został zainspirowany pamiętnikami znanego w Rosji carskiej śledczego Arkadija Koszko. Jednak w filmie Muratowej rzecz dzieje się współcześnie, a w centrum wydarzeń znajdują się stroiciel instrumentów i jego rozpieszczona ukochana. Reżyserka po raz kolejny sprawdza, do czego zdolny jest człowiek i ukazuje wielowymiarowość ludzkiej psychiki. Aby wyeksponować interesujące ją zjawiska, Muratowa jak zwykle prowadzi aktorów w kierunku hiperbolicznej teatralności gestów, a cały świat wykreowany na ekranie utrzymany jest w poetyce absurdu.

Grzegorz Szymczak

FILMY Z SEKCJI